Prostibrojevi¶

Prosti brojevi ili prim-brojevi su svi prirodni brojevi djeljivi bez ostatka samo s brojem 1 i sami sa sobom, a veći od broja 1. Prirodni brojevi koji su veći od broja 1, a nisu prosti brojevi nazivaju se složenim brojevima. Na primjer, 5 je prost broj jer je djeljiv samo s 1 i 5, a 6 je složen broj jer osim što je djeljiv s 1 i 6 dodatno može biti podjeljen s brojevima 2 i 3. Napomena: Broj 1 nije ni prost, ni složen.

Čemu prosti brojevi služe?¶

Prosti brojevi služe pri faktorizaciji, odnosno rastavljanju složenih brojeva na prim-faktore. Svaki složeni broj može se na jedinstven način rastaviti na prim-faktore.

Teorem(osnovni teorem aritmetike): Svaki se prirodan broj može prikazati kao produkt prostih faktora. Slijedi da se svaki prirodan broj n može zapisati u kanonskom obliku kao produkt potencija prostih brojeva. $$n = p_1^{\alpha_1}p_2^{\alpha_2}...p_k^{\alpha_k} $$ Faktorizacija na proste faktore je jedinstvena do na poredak faktora.

Primjer: Provjeravamo je li prirodan broj 30 prost:

from numba import jit
from math import sqrt
@jit
def je_li_prost(x):
    true = 1
    for i in xrange(2,int(sqrt(x)+1)):
        if(x % i == 0):
            true=0
            break
    if(true):
        return 1
    else:
        return 0
x=30
if(je_li_prost(x)==1):
    print('Broj {} je prost!'.format(x))
else:
    print('Broj {} nije prost!'.format(x))

Broj 30 nije prost!

Primjer rastava broja na proste faktore: $$30|2$$
$$15|3$$
$$5|5$$
$$1$$

$$30 = 2 * 3 * 5$$

Definicija:Najveći zajednički djelitelj dvaju brojeva je najveći broj kojim su djeljiva ta dva broja. Na isti se način definira i najveći zajednički djelitelj $nzd$ više brojeva.

Npr., najveći zajednički djelitelj brojeva 2 i 8 je:

from sympy import *
gcd(2,8)

2

Pišemo:$$nzd(2, 8) = 2$$ ili ponekad pišemo $$M(2, 8) = 2 (mjera)$$.Primijetimo da je najveći zajednički djelitelj relativno prostih brojeva jednak 1 pa je $nzd(10,21)$ jednako:

gcd(10,21)

1

Definicija: Najmanji zajednički višekratnik dvaju ili više brojeva je najmanji broj koji je djeljiv svim tim brojevima.

Tako je najmanji zajednički višekratnik $(nzv)$ brojeva 6 i 4 jednak:

lcm(6,4)

12

Dakle: $$nzv(6, 4) = 12$$ ili ponekad kraće $$v(6, 4) = 12 (višekratnik).$$

Relativno prosti brojevi¶

Relativno prosti brojevi su prirodni brojevi koji nemaju zajedničkog djelitelja osim 1.

Primjer: Provjeravamo jesu li prirodni brojevi 48 i 57 relativno prosti:

@jit
def rel_prost(x,y):
    true=1
    if(x<y):
        for i in xrange(2,x+1):
            if((x%i == 0) & (y%i == 0)):
                true=0
                break
    else:
        for i in range(2,y+1):
            if(x%i == 0 & y%i == 0):
                true=0
                break
    return true
x=48
y=57
if(rel_prost(x,y)):
    print('Brojevi {} i {} su relativno prosti'.format(x,y))
else:
    print('Brojevi {} i {} nisu relativno prosti'.format(x,y))

Brojevi 48 i 57 nisu relativno prosti

EUKLIDOV ALGORITAM: Za prirodne brojeve a i b vrijedi: $$nzd(a, b) = nzd(a, a − b).$$

Koristeći Euklidov algoritam izračunajmo $nzd(32,48)$:

@jit
def nzd(x,y):
    while(x != y):
        if(x > y):
            x -= y
        else:
            y -= x
    return x
x=32
y=48
print('nzd({},{}) = {}'.format(x,y,nzd(x,y)))

nzd(32,48) = 16

Neka još neodgovorena pitanja o prostim brojevima su:

Postoji li općenita formula koja izračunava $n$-ti prosti broj?
Postoji li formula za izračunavanje $n$-tog prostog broja $p_n$?
Postoji li formula za izračunavanje prvog sljedećeg prostog broja, $p_n+1$, nakon što je zadan prethodni prosti broj $p_n$?
Koliko je prostih brojeva manjih od nekog zadanog broja $x \in\mathbb{Q}$?

Teorem: Postoji beskonačno mnogo prostih brojeva.

Najveći dosad pronađeni prosti broj je: $$2^{74.207.281}-1.$$

Taj broj ima nevjerovatnih 22.338.618 cifara i nemoguće ga je napisati u njegovom originalnom obliku. Međutim u sljedećem videu možete vidjeti knjigu koja se sastoji od svih cifara tog prostog broja:

from IPython.display import YouTubeVideo
YouTubeVideo('tlpYjrbujG0')

Fermatovi brojevi¶

Definicija: Brojevi $f_n = 2^{2^n} + 1$ zovu se Fermatovi brojevi.

Napomena: Fermat je smatrao da su svi brojevi ovog oblika prosti. Zaista, $f_0 = 3,\,f_1 = 5,\,f_2 = 17,\, f_3 = 257,\,f_4 = 65537$ jesu prosti brojevi. No, $f_5 = 232 + 1$ nije prost jer $ 641 |\, f_5$. Postoji hipoteza koja kaže da je samo konačno mnogo Fermatovih brojeva koji su prosti.

Fermatov broj $F_n = 2^{2^n} + 1$ za $n ≥ 1$ može se geometrijski prikazati kao kvadrat s duljinom stranice $2^{2^{n−1}}$ uvećan za jedinični kvadrat. Zaista, $F_n = (2^{2^{n−1}})^2 + 1$.

from sympy import *
from sympy import init_printing
init_printing()
n = Symbol('n')
simplify((2**(2**(n-1)))**2+1)

from IPython.display import Image
Image(url='')

Definicija: S $\pi(x)$ ćemo označavati broj prostih brojeva $p$ takvih da je $p \leqslant x$. Godine 1896. Hadamard i de la Valle Poussin su pokazali da je $\pi(x) \sim \frac{x}{ln x}$.

import matplotlib.pyplot as plt
from pylab import *
from numpy import *
x = linspace(2,999,1000)
y = x/log(x)
fig, axes = plt.subplots()
axes.plot(x,y,'r',label=r"$\pi(x)$")
axes.set_xlabel(r"$x$",fontsize=18)
axes.set_ylabel(r"$y$",fontsize=18)
axes.legend(loc=0)
axes.axhline(y=0,xmin=2,xmax=500)
axes.set_title('Distribucija prostih brojeva');